Toenaam
Een toenaam kan
men als nadere aanduiding verstaan van een persoon bij diens voornaam.
Zoals de aanduiding van:
- het beroep: [Schipper, Bakker, De Slager,]
- eigenschap: [De Goede, De Wilde]
- onderscheid met een gelijknamig persoon: [Eenoog, De Oude, De Jongste]
- de plaats of streek van herkomst: [Van Buren, Van Keulen, Van Hulshorst]
- de naam van de boerderij of landgoed: [ Haverkamp, Van Munnikhof,
Van Nijeveld, ]
- van een huis of herberg: {Gouweleeuw, Van der Molen, Vermeulen]
- een veldnaam: [Van den Berg, Van der Kamp, Van der Made]
De toenaam had een persoonlijk karakter, wat wil zeggen dat de broers, vader
en zijn kinderen met een andere of geen toenaam voorkomen.
|
Enkele jaartallen:
1545-1563
Het Concilie van Trente
gaf aan om een vaste toenaam (achternaam) aan te nemen.
23.08.1794
In België werd een ieder bij decreet van 6 Fructidor verboden een andere naam te voeren dan die
vermeld stond in de geboorteakte.
18.08.1811
Bij keizerlijk decreet (Napoleon) werd een ieder
in Nederland die nog geen geslachtsnaam had bevolen binnen een jaar een
geslachtsnaam aan te nemen. Velen namen dit niet ernstig met als gevolg
geslachtsnamen die hun nageslacht in grote verlegenheid hebben gebracht.
Anderen gaven er geen gehoor aan.
17.05.1813
Bij decreet werd de termijn voor
geslachtaanneming verlengd tot 01.01.1814.
05.11.1825
Bij Koninklijk Besluit (Koning Willem I) werd het
bevel tot aannemen van een geslachtsnaam onder strafbedreiging herhaald.
Hieruit volgden vele Registers van Naamsaanneming. Een akte van naamsaanneming uit het Register, laat de aangever van de
naam zien en de familienaam die gewenst wordt aan te nemen. Ook ziet men de
namen van degenen voor wie opgetreden wordt zoals broers, zusters, kinderen,
kleinkinderen met hun leeftijd. Als laatste wordt deze akte 'indien zulks
geleerd hebbende' ondertekend.
Deze registers zijn te raadplegen in de rijksarchieven, enkele streek- en gemeentearchieven. Het Centraal
Bureau voor Genealogie (CBG) bezit een aantal
van deze registers op microfiche.
|
De verklaring van familienamen
Onderzoek naar de eerste persoon die de betreffende familienaam kreeg,
aannam of ging dragen geeft vaak richtlijnen naar de verklaring van de
betreffende familienaam.
Bij het verklaren van een familienaam kan men een volgende indeling gebruiken:
- Afstammingsnamen:
Namen die een familierelatie aangeven.
Het meest komt de relatie met de vader voor 'zoon van' , wat te zien is aan
de uitgangen van de namen.
zoals Elsing,
Jansen, Halbersma, Klaasen, Willemsen, e.d.
- Herkomstnamen:
Namen die de herkomst weergeven zoals Engelsman,
Van Barrefelt
(uit Barneveld), Van der Heijden, Van Noorwegen, Vriesman (hij uit Friesland), De Zeeuw ( hij uit Zeeland), Vlaanderen,
e.d.
- Adresnamen:
Namen die de plaats of plek weergeven alwaar degene woonde die hem de naam
werd gegeven zoals Van de Hoek, Van der Veen, van boerderijnamen
zoals Groenesteijn,
Leeuwenhorst, Remmelink, e.d.
- Beroepsnamen:
Namen ontstaan uit beroep of ambacht zoals, Bakker, Droppert (handelaar
in het specerij drop), Kuiper, Schrijver, Verwer, Zeilmaker,
e.d. Zie familienamen met betrekking
tot bier.
- Eigenschapnamen:
Namen ontleend aan een kenmerk van degene die de naam werd gegeven.
welke voortkomen uit:
- leeftijd zoals Jong, De Jongste, Oud, Kind, e.d.
- lichamelijke eigenschappen zoals De
Groot, De Klein, De Neus, De Reus, De Ronde, Sterk, e.d.
- gedrag zoals Bedroeft, Vrolijk, Plezier, Troost, e.d.
- bezit zoals, Arm, Rijk, Rijkaart, e.d.
- familie zoals Zeun,
Breur, Neef, e.d.
Deze indeling kan dienen als een uitgangspunt bij het ordenen van
familienaambetekenissen.
Onderzoek naar de eerste persoon die de betreffende familienaam kreeg, aannam
of ging dragen blijkt soms de betreffende familienaam bij andere indeling te
behoren.
Dit komt het meest voor bij migratie en het niet "kunnende lezen ende schrijven" waardoor de
inschrijvende ambtenaar niet kon laten controleren of hij de opgegeven naam
juist had neergeschreven.
Bij het zoeken naar de akte van
naamsaanneming van Douwe Wiebes Feenstra werd onder Veenstra de volgende akte
gevonden:
zie - folio 138
Deze akte vermeldt dat Douwe Wiebes op 17 januari 1812 de familienaam VEENSTRA
aannam.
Daar Douwe Wiebes niet kon lezen en schrijven (ook niet bij het huwelijk van zijn zoon Wiebe
in 1815) had hij waarschijnlijk niet het idee dat Feenstra wel eens Veenstra
zou kunnen zijn. Zijn kinderen wisten dit waarschijnlijk niet, daar zij hun
familienaam als Feenstra schreven.
Johan Wolfgang Föhn kwam in de 18e
eeuw vanuit Duitsland naar Nederland en werd de naam Föhn neergeschreven zoals de inschrijvende ambtenaar de naam
hoorde. Hierdoor ontstonden de thans nog bestaande familienamen Feun, Fun
en Veun.
Waar zijn deze familienamen nu in de delen?
|
Het aantal familienamen
Er zijn in Nederland circa 200.000 familienamen.
Bij de volkstelling van 31 mei 1947 telde men 9,5 miljoen inwoners.
De meest voorkomende familienamen
(in aantal naamdragers) waren:
De Jong (55.256)
De Vries (49.298)
Jansen (49.213)
Van den/der Berg (37.678)
Bakker (37.483)
Van Dijk (36.578)
Visser (34.721)
Janssen (32.824)
Smit (29.783)
Meijer/Meyer (28.256)
Enkele typen familienamen
Kenmerkende familienamen
voor bepaalde delen van Nederland waren 1947 in:
Friesland en Groningen: familienamen eindigend op -a, -ma, -sma, -stra en -inga.
Groningen: in de veenkoloniën en Westerwolde familienamen eindigend op
-ker en -(t)jer en
familienamen beginnend met Tj- of Sj- (Tjabbes, Sjollema).
Drenthe: familienamen eindigend op -ing en -ink.
Ook eindigend op -ies (Ebelties, Luichies) [dit zijn patroniemen afgeleid van Ebel en Luich].
Overijssel: familienamen eindigend op -ink
(Mensink, Meyerink) en -huis (Nijhuis, Kamphuis, Veldhuis) vooral in Salland
en Twente. Familienamen met het voorvoegsel te , ter en ten (ter Horst, ter
Haar, ten Have) voornamelijk afkomstig van boerderijnamen.
Gelderland: familienamen eindigend op -sen. Verder veel veldnamen als
familienamen (Van Essen, Van Mourik).
Utrecht: familienamen eindigend op -horst, -laar, -schoten
(Schothorst, Daatselaar, Kolfschoten).
Noord-Brabant: veel veldnamen als familienamen (Van der Aa, Van
Lieshout).
Zeeland: familienamen eindigend op -se (Wisse, Janse, Louwerse,
Jobse).
|
Literatuur met betrekking tot familienamen
De betekenis van de Nederlandsche familienamen
P.J. Meertens
Boerderijnamen over hun oorsprong, geschiedenis
en betekenis
P. Vinc. Van Wijk
Leiden E.J. Brill
1948
Encyclopedie van Namen
A. Huizinga
A.J.G. Strengholt's uitgeversmij N.V. Amsterdam
1955
Genealogie
Eigen Tijd uitgave van PBNA
1980
Genealogisch Repertorium
Centraal Bureau voor Genealogie
's-Gravenhage 1972 - heden
Nederlands Repertorium van Familienamen
(14 delen)
Zutphen 1963 -1988
De Nederlandsche geslachtsnamen
J. Winkler
1885
Nederlandsche Volkskunst
Dr. Jos. Schrijnen
W.J.Theimme & Cie Zutphen
1933
Voorouders in beeld, stamboom en
familiegeschiedenis
R.A. Ebeling
Stichting Teleac/NOT / Centraal Bureau voor Genealogie
Utrecht/'s-Gravenhage 1997
Voor- en familienamen in Nederland. Geschiedenis,
spreiding, vorm en gebruik
R.A. Ebeling
's-Gravenhage/Groningen 1993
|